Զինագործություն
Զինագործությունը Հայաստանում IX-XIII դարերում
Զինագործությունը համեմատաբար ավելի վաղ, քան երկաթի մշակման հետ կապված մյուս արհեստները, անջատվեց դարբնությունից և ինքնուրույն արհեստ դարձավ: Միքայել Ասորու ժամանակագրության մեջ այդ արհեստը դիտված է իբրև առանձին արհեստ և կոչվում է զինագործություն: Հայկական զորքերը գործածել են զենքի շատ տեսակներ և հանդերձանք, զրահ ու նման այլ արհեստական պաշտպանական միջոցներ, իսկ դա հնարավոր էր արհեստագործության և առաջին հերթին մետաղագործության իր ժամանակի համար բարձր զարգացման պայմաններում։ Միջնադարյան Հայաստանում զորքի տեսակները կազմվում էին ըստ զենքի տեսակների, որի վերաբերյալ բավականաչափ առատ տեղեկություններ կան հայկական մատենագրական աղբյուրներում : Զինագործության խոշոր կենտրոնները քաղաքներն էին, մանավանդ Դվինը և Անին։ Դեռևս 770-ական թվականներին Դվինը աչքի էր ընկնում զինագործությամբ և զինանոցներով։ Այստեղ էր, որ զինեց իր ջոկատը Արտավազդ Մամիկոնյանը, որն այնուհետև հարձակվելով արաբական հարկահանների վրա, Կումայրիում կոտորեց նրանց։ Դվինի և Անիի խոշոր զինագործական կենտրոններ լինելը ավելի պարզ երևան է գալիս պեղումների ժամանակ այս քաղաքներում հայտնաբերված բազմազան զենքերով։ Ամենամասսայական գործածության զենքերից մեկն էր նետ ու աղեղը։ Աղեղը պատրաստում էր առանձին արհեստավոր, իսկ նետերը կռում Էր մետաղագործ արհեստավորը նետրարը։ Պատրաստի նետերի ծայրերը, այնուհետև ամրացվում էին փայտի կամ եղեգնի վրա։ Անիի, Դվինի և Գառնիի պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են մեծ քանակությամբ նետի երկաթե ծայրեր. դրանք շատ բազմազան են թե ձևով ու մեծությամբ և թե գործածության նպատակով։ Հին և միջնադարյան Հայաստանում կային սակրավոր և վաղրավոր կամ վաղակավոր հատուկ զորամասեր։ Վաղրի կտրիչին հակադիր մասը, հավանաբար, բութ և մասիվ էր, որ Օրբելյանը այն նմանեցնում է դարբնի ծանր մուրճին — ուռնին։ Իբրև զենք օգտագործել են նաև մուրճը, որով հարված էին հասցնում ախոյանի սաղավարտին, ճկելով սաղավարտը, փշրելով նրա գանգը կամ երբեմն սաղավարտը իջնում էր մինչև թշնամու զինվորի աչքերը և այդ եղանակով զրկում էր նրան մարտունակությունից, ուստի հեշտությամբ կարելի էր ոչնչացնել նրան սրով, նիզակով կամ այլ զենքով։ Անձնական գործածության մշտական զենք էր դաշույնը, որը լինում էր երկսայրի և միասայրի։ Հավանաբար միասայրի կեռ երկար դաշույնն էր որ կոչվում էր նրան: Անիում, Դվինում և Գառնիում 9 — 13-րդ դարերի շերտերից գտնված դաշույնները փոքր են ու միասայրի։ Ըստ երևույթին երկսայրի դաշույնները ավելի հին են եղել և բացարձակապես տիրապետող էին բրոնզի և վաղ երկաթի ժամանակաշրջանում, իսկ հետագայում դաշույնի շեղբին կայունություն է տրվել և հարմարեցվել է մի կողմով կտրելու ֆունկցիային։ Պեղումների ժամանակ հայտնաբերված դաշույններից շատերը այնքան փոքր են, որ նրանց կարելի է շփոթել դանակի շեղբի հետ, բայց նրանք չեն ծալվել, այլ խրվել են պատյանի մեջ, ինչպես և մեծ դաշույնները։ Ահա այս փոքրիկ դաշույններն են, որ աղբյուրներում կոչվում են դաշնակ կամ դաշունակ: